جزئیات جدید از مذاکرات هسته ای

نیک نیوز: هیات‌های مذاکره‌کننده ایران، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا، آلمان و ایالات متحده امریکا روز پنجشنبه 30 اردیبهشت ماه پس از دو هفته رایزنی فشرده فنی و حقوقی برای احیای برجام به پایتخت‌های‌شان بازگشتند و گفته شد که اوایل هفته جاری دوباره به پایتخت اتریش بازخواهند گشت و البته این‌ بار با تصمیم‌های سیاسی که شاید دورآتی را به آخرین دور رایزنی‌ها تبدیل کند. با وجود آنکه پس از پایان دو هفته رایزنی فشرده، مقام‌های تمام کشورهای حاضر در وین از ایران تا ایالات متحده، از روسیه و چین تا 3 کشور اروپایی و اتحادیه اروپا درباره نتیجه گفت‌وگوها اظهارنظر کردند اما مجموع این اظهارنظرها بر ابهام قضیه افزوده به خصوص آنکه رسانه‌های موافق و مخالفت احیای برجام چه در داخل و چه  درخارج ایران هرکدام اظهارات مطلوب خود را پررنگ کرده‌اند. برخی از مجموع بیانیه 3 کشور اروپایی عدم  بهره‌مندی موفقیت مذاکرات از تضمین کافی را پررنگ کرده‌اند و برخی دیگر توافق را نزدیک‌تر از همیشه دانسته‌اند. در این میان نگاهی به اظهارنظر مقام‌های ایرانی و امریکایی هم نشان می‌دهد که دو طرف به‌رغم تلاش برای حفظ فضای مثبت به وجود آمده از افراط در خوش‌بینی نیز پرهیز کرده و تلاش می‌کنند  فضا را برای هرگونه سناریویی از رسیدن به تفاهم برای احیای برجام در 10 روز آینده تا شکست تلاش‌ها در این مسیر آماده نگه دارند. بر همین اساس یک مقام وزارت خارجه امریکا  در پاسخ به پرسشی از سوی پایگاه خبری- تحلیلی «دیپلماتیک»  ضمن اشاره به پیشرفت‌های معنادار در مذاکرات وین تاکید کرده که هنوز اختلاف‌های مهمی پابرجا باقی مانده است. مشابه این اظهارنظر را از عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران پس از اتمام نشست روز چهارشنبه کمیسیون مشترک برجام نیز شنیده بودیم.  رییس هیات مذاکره‌کننده ایران درگفت‌وگو  با شبکه ژاپنی «ان‌اچ‌کی» تاکید کرد که هنوز در خصوص برخی موضوعات کلیدی هیچ تصمیم‌گیری نشده است. عراقچی در این گفت‌وگو بار دیگر بر لزوم لغو تحریم‌های یک‌جانبه ایالات متحده علیه ایران تاکید کرد و گفت:«هم‌اکنون زمان آن رسیده که ایالات متحده به برجام بازگردد و تحریم‌ها را لغو کند.» روز جمعه در حالی سپری شد که تفاهم  3ماهه میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در راستای حفظ اطلاعات دوربین‌های نصب شده در تاسیسات هسته‌ای ایران به پایان رسید وگفته می‌شود که ایران امروز(شنبه اول خرداد ماه) درباره تمدید این تفاهم 3 ماهه با آژانس تصمیم‌گیری خواهد کرد. عدم تمدید تفاهم ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم بر روند همکاری‌های جاری میان ایران و این نهاد هسته‌ای بین‌المللی تاثیر خواهد گذاشت و هم بر دور آتی رایزنی‌ها برای احیای برجام در وین. 

ایران یا ایالات متحده؟ 

تهران یا واشنگتن؟ کدام یک باید تصمیم سخت برای احیای برجام را بگیرند؟ طرف ایرانی می‌گوید این ایالات متحده است که باید با ترک عادت به تحریم، تصمیم سیاسی سخت خود را بگیرد و در مقابل ایالات متحده نیز مدعی است که درخواست تهران برای رفع تمام تحریم‌های وضع شده در 4 سال گذشته زیاده‌خواهی است که با متن برجام منطبق نیست.  محمدجواد  ظریف، وزیر خارجه که روز پنجشنبه از تور اروپایی به اسپانیا، ایتالیا و ایرلند  به تهران بازگشت درباره ماحصل این دور از مذاکرات وین با  جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت‌وگوی تلفنی داشت و در این تماس تلفنی توپ را به زمین کاخ سفید  انداخت. به گزارش وزارت خارجه ایران، جواد ظریف وزیر خارجه ضمن تقدیر از تلاش‌های بورل و همکارانش در سرویس اقدام خارجی اتحادیه  از تداوم تروریسم اقتصادی امریکا طی ۵ ماه گذشته و نقض ادامه‌دار تعهدات این کشور انتقاد کرد  وگفت:«تداوم تحریم‌های غیرقانونی و غیرانسانی ترامپ به عنوان اهرم مذاکره توسط دولت بایدن قابل قبول نیست و تغییر بنیادین این رویکرد به عنوان شرط لازم برای موفقیت گفت ‌وگوها در وین، تصمیم سیاسی است که رییس‌جمهور امریکا باید اتخاذ کند.» جوزپ بورل نیز بامداد جمعه در صفحه توییترش درباره تماس تلفنی با وزیر خارجه ایران نوشت:«برای گفت ‌وگو درباره برجام با وزیر خارجه ایران ظریف گفت‌وگو کردم. تیم‌ها در وین طی هفته‌های گذشته پیشرفت خوبی کرده‌اند. اکنون لازم است همه طرف‌ها تصمیم‌های سیاسی لازم را بگیرند تا بتوانیم مذاکرات را به اتمام رسانده و به اجرای کامل توافق برگردیم.  ادامه فعالیت‌های  راستی‌آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حیاتی است».

هر چند که هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و ایالات متحده در وین با هم مذاکره مستقیمی ندارند اما اعضای 1+4 به خوبی می‌دانند که این تهران و واشنگتن هستند که باید دست به انتخاب‌های سخت در مسیر احیای برجام  بزنند. در یک سوی میدان ایران ایستاده که به‌‌رغم وفای به عهد در برجام شاهد خروج ایالات متحده از این توافق و عدم توانایی سایر اعضا از جبران این خروج بود و حالا جامعه جهانی از او می‌خواهد  فرصت دوباره‌ای به دولت جدید در ایالات متحده بدهد و در ازای متنفع شدن اقتصادی از برجام،کف و سقف فعالیت‌های هسته‌ای خود را با متن برجام  منطبق کند. 

مقام‌های ایران بارها اعلام کردند که در صورت بازگشت کامل تمام اعضا به اجرای برجام،گام‌های ایران نیز بازگشت‌پذیر هستند اما چند مساله  بر پیچیدگی شرایط افزوده است: 

1- ایران در فصل انتخابات قرارگرفته و نگاه یک جناح سیاسی این است که هرگونه توافق برای احیای برجام می‌تواند به برگ امتیازی برای جناح رقیب تبدیل شود لذا از هیچ اقدامی برای به تاخیر انداختن این توافق تا پس از اجرای انتخابات دریغ نخواهد کرد. این نگاه با توجه به ترکیب سیاسی مخالفان دولت  در مجلس شورای اسلامی، فضای سیاسی پیرامون توافق ساخته و تیم مذاکره‌کننده هرچند در هماهنگی کامل با مقام‌های عالی نظام درباره مذاکرات وین است اما می‌داند که باید از یک سو مراقب ترفندهای 1+4 و ایالات متحده باشد و از سوی دیگر مراقب فضاسازی‌های سیاسی پیرامون هر متنی که برای احیای توافق هسته‌ای  نهایی شود. 

 2- ایران می‌داند که باید ماحصل 3 سال مقاومت در برابر بازگشت تحریم‌ها را با مدیریت صحیح به رفع تحریم پیوند بزند اما دست دولت بایدن را هم خوانده است. تیم جو بایدن هرچند بازگشت به برجام را از حیث کمک به نظام منع اشاعه مناسب می‌دانند اما تلاش دارند با حفظ بخشی‌ از تحریم‌هایی که مغایر با متن برجام نمی‌دانند، ابزار فشار بر تهران را برای روز مبادا حفظ کنند.  این حقیقت بر مقام‌های ایرانی پوشیده نیست که طرف مقابل احیای برجام را فرصتی برای آرام‌ترکردن اوضاع و درخواست توافقی جدید می‌داند لذا باید تا می‌تواند با پافشاری بر مواضع خود برگ‌های تحریمی در اختیار طرف امریکایی را کاهش بدهد. 

3-  ایران در حالی که می‌گوید نه برای مذاکره عجله دارد و نه تن به مذاکرات فرسایشی خواهد داد اما برهیچ کس پوشیده نیست که احیای برجام با در نظر گرفتن منافع ملی و خطوط تعیین شده، تصمیم نظام و وزارت خارجه در حال اجرای دستورات شورای عالی امنیت ملی است. در چنین شرایطی بهترین سناریو این است که فارغ از هویت سیاسی رییس‌جمهور آتی در ایران، تیم مذاکره‌کننده‌ای که برجام را به  عنوان ابزاری برای کاستن از تحریم‌ها و پایان دادن به بحران هسته‌ای ساخته و پرداخته غرب درباره فعالیت هسته‌ای ایران پیش برد، مذاکرات درباره احیای آن را هم به اتمام رسانده و ماحصل رفع تحریم‌ها را به دولت بعدی برای کاستن از فشارهای اقتصادی ناشی از سیاست فشار حداکثری علیه ایران در 4 سال گذشته تحویل بدهد. در ساختار تصمیم‌گیری در ایران این نکته به خوبی درک شده که اگر توافق برای احیای برجام در مدت زمان باقی مانده- با توجه به خطوط قرمز تعیین شده برای هیات مذاکره‌کننده و منافع ملی- شکل نگیرد، پروسه شروع مذاکرات جدید به پس از تشکیل دولت منتخب در ایران موکول خواهد شد و چه بسا در شرایط جدید،  احیای برجام سخت‌تر هم شده باشد.  ناگفته پیداست که متوقف شدن روند مذاکرات و موکول شدن آن به هفته‌ها پس از تشکیل دولت جدید در ایران، بهترین هدیه به مخالفان احیای برجام چه در منطقه غرب آسیا به شمول تل‌آویو و چه در ایالات متحده خواهد  بود.  مقام‌های دولت جدید ایالات متحده به ریاست جو بایدن حداقل در ظاهر اراده سیاسی برای احیای برجام را به نمایش گذاشته‌اند. برخلاف دولت دونالد ترامپ که از برجام خارج شد تا به خیال خود با قرارگرفتن هیات‌های ایرانی و امریکایی در یک قاب عکس جدید، توافق ترامپ را جایگزین توافق ایران و 1+5 کند، تیم جو بایدن در وین به ریاست رابرت مالی شرط ایران برای عدم مذاکره مستقیم و غیبت پرچم امریکا در جلسات کمیسیون مشترک را پذیرفت و ادعا کرد که آماده است تا با لغو تحریم‌هایی که اجرای برجام را مختل می‌کنند به اتاق مذاکره ایران و 1+5 بازگردد. اما گره کار دقیقا در تفکیک تحریم‌های وضع شده علیه ایران در 4 سال گذشته است. تیم بایدن نه می‌خواهد و نه می‌تواند دفتر تحریم‌های متنوع علیه تهران را سفید کند. نمی‌خواهد چراکه این تحریم‌ها را ابزاری برای حفظ فشار بر ایران در سایر پرونده‌های مورد اختلاف نظیر فعالیت‌های منطقه‌ای، توانمندی موشکی و تمدید احتمالی برجام می‌داند و نمی‌تواند چراکه در داخل ایالات متحده هم باید با ساختار سیاسی مخالف مصالحه کامل با جمهوری اسلامی ایران روبه‌رو شود و هم با لابی رژیم اسراییل مچ‌ بیندازد.  چنین اقدامی وضعیت رابطه ایالات متحده با متحدانی چون عربستان را هم در منطقه پیچیده‌تر خواهد کرد. از سوی دیگر ابهام در هویت سیاسی دولت بعدی در ایران یکی از نگرانی‌های دولت امریکا نیز به حساب می‌آید و شاهد آنها نیز ترجیح می‌دهند، قرار گرفتن دو طرف در مسیر احیای برجام را پیش از شروع به کار دولت جدید در ایران آغاز کنند و آغاز به کار دولت بعدی همزمان باشد با قرار گرفتن دوباره ایالات متحده در ترکیب 1+5 از نظر ایران. 

با توضیح شرایط ایران و ایالات متحده می‌توان گفت که هرچند گفته شده هیات‌های مذاکره‌کننده به زودی با تصمیم‌های احتمالا نهایی به وین بازمی‌گردند اما باید دید وزن کدام یک از واقعیت‌های میدانی که در بالا به آنها اشاره شد بیش از سایرین است و می‌تواند بر تصمیم‌های سخت تهران و واشنگتن تاثیر بگذارد.