سرانجام برجام در پس پرده جنگ روسیه و اوکراین

نیک نیوز : فارغ از وزن کشی‌های همیشگی آمریکا و روسیه به عنوان دلیل اصلی تنش‌های اوکراین، این بار دو موضوع جنگ انرژی گاز و سهم ایران در صدور این فرآورده و مراحل پایانی مذاکرات برجامی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. حسین حاجی تحلیلگر ارشد سیاست بین الملل درباره تحولات اوکراین، نوشت: تحرکات اخیر روسیه در مرز اوکراین و اعزام جنگ افزارهای نظامی نشان از عزم این کشور با جنگ با اوکراین را دارد.

اوکراین زمانی متحد اتحاد جماهیر شوروی سابق بود ، اما پس از فروپاشی شوروی به ناتو پیوست. آتش اختلاف دو کشور موقعی شعله ورتر شد که بخش خودمختار کریمه اوکراین با دخالت روسیه به این کشور ملحق شد اما این دلیل اصلی تنش میان این دو کشور نیست ، بلکه تنش ها ریشه در تعارض سیاسی روسیه با اروپا وآمریکا دارد.

این تعارض از نقطه ای شروع شد که امریکا و اروپا روسیه را به خاطر آنچه که به بهانه دخالت در امور اوکراین و بلاروس داشته است متهم کردند و نتیجه این اتهام به تحریم روسیه منجر شد.

در این میان بایدن رئیس جمهور آمریکا اعلام کرد سه هزار نیروی نظامی خود را در اروپای شرقی و با هدف کنترل روسیه مستقر می نماید.

در چنین شرایطی روسیه جنگنده های فوق پیشرفته سوخو ۳۵ را با هدف کنترل رفتار اسرائیل به علامت تهدید آمریکا بر فراز بلندی های جولان سوریه به پرواز در آورد که ثابت کند در صورت تحرک نظامی آمریکا و ناتو بر علیه کشورش علنا تهدید خود را متوجه شریک امنیتی آمریکا در منطقه خواهد کرد، هر چند این تهدید یک مانور سیاسی و امنیتی باشد ولی در مرحله سرنوشت ساز امکان تحقق آن دور از انتظار نیست و از طرفی آمریکا با شرکای اروپایی خود قصد دارند تحریم های جدیدی با عنوان مادر همه تحریم ها  که شامل تحریم های بانکی و قطع روسیه از شبکه سوئیفت است بر علیه روسیه اعمال کنند، در صورت چنین اتفاقی می بایست شاهد تنش های جدید و کم سابقه ای در تاریخ تحریم های بین المللی باشیم.
ولی دلیل اصلی تنش ها، جدای از وزن کشی های همیشگی آمریکا و روسیه ، اما این بار بر سر دو موضوع جنگ انرژی گاز و سهم ایران در صدور این فرآورده و دیگری مرحله نزدیک به پایانی پرونده برجام است ، در تحلیل کوتاه این دو موضوع؛ به این نکته نیز اشاره خواهم کرد که در گیر و دار این تنش در هم تنیده منطقه که تصمیم ایران را در چند راهه دشوار قرار داده است، آیا این اصطکاک ِ پیچیده می تواند برای ایران فرصتی باشد

• موانع پیش روی ایران برای صادرات گاز به چین

این که گفته می شود ایران رقیب روسیه در صادرات گاز هست، صرفا در قالب و در سطح تحلیل های خُرد و فردی می گنجد ، و در عالم واقع چنین رقابت و ترازی را نشان نمی دهد و ایران در صدور انرژی گاز به اروپا ظرفیت های زیر ساختاری لازم و کافی را ندارد در عوض روسیه در مجاورت جغرافیایی با چین و اروپا نیز قرار دارد در حالی که امتیاز این مجاورت برای ایران وجود ندارد و اگر ایران بخواهد به چین گاز صادر کند می بایست خطوط لوله گاز را از پاکستان و هندوستان عبور دهد و این به دو دلیل محقق نگردیده است، اولی به خاطر پیمان شکنی طرف پاکستان در تکمیل تعهد خط لوله “صلح” و دومی مناقشه هند و پاکستان عملا مانع صدور گاز ایران به چین شده است.

ایران در انتقال گاز خود به اروپا نیز مسیر دشوارتری دارد و می باید یا از طریق کشورهای آسیای مرکزی نظیر ارمنستان انجام دهد که این مسیر محدودیت ها و معذوریت های خاص خود را دارد ویا از عراق به سوریه و از سوریه به ترکیه و از ترکیه به یونان ،ایتالیا ،سوییس ،اتریش و سپس به آلمان برساند ، بدیهی است که این مسیر به دلایل ناامنی استانهای الانبار عراق و دیرالزور سوریه که در کنترل آمریکا و کردهای دموکراتیک سوریه که تحت حمایت آمریکا هست در شرایط فعلی مقدور نیست ، مضاف بر این که هنوز مناسبات اروپا و ایران در سایه برجام همچنان تیره و تاریک است و مهمتر از همه زیر ساخت های انتقال که مستلزم سرمایه گذاری کلان می باشد فراهم نیست ، مضاف بر این که فراهم کردن زیر ساخت ها به یک بازه زمانی طولانی نیازمند است ، بنا براین انتقال این فرآورده حیاتی در شرایط فعلی و در کوتاه مدت نمی تواند برای ایران فرصت باشد.

•  آبی از برجام برای ما گرم نخواهد شد

روس ها بازی دو گانه دارند، از یک طرف به شدت نگران از خسران و ضرر ناشی از عدم صدور گاز به اروپا هستند ، از طرفی به دنبال بیشترین امتیاز گیری از آمریکا و اروپا در مهار تحریم خود هستند، به نظر نگارنده بهترین ابزار این کشور کنترل سرنوشت برجام است و در شرایط فعلی تمایلی برای احیای برجام ندارند ، چون اگر گشایشی در رفع تحریم ها بشود زمینه های مشارکت ایران با اروپا در فرآیندهای انتقال انرژی نفت و گاز ایران می تواند بخش اعظم نیاز اروپا را تامین کند و اقتصاد ایران نیز جان بگیرد، اما این معمایی است که روس ها از آن به شدت هراسناکند.

به همین خاطر لاوروف وزیر خارجه روسیه در آستانه به نتیجه رسیدن احتمالی برجام در مذاکرات وین بلافاصله اعلام کرد که حل برجام به مسیر طولانی تری نیازمند است، اظهار نظر لاوروف حاوی دو پیام بود، یک پیام به اروپا و امریکا، که روسیه حاضر است در قبال تسلیم و تمکین آنها و لغو تحریم ها علیه این کشور در فرسایشی بودن برجام بیش از گذشته مشارکت کند و این به ضرر ایران است و اما دومین پیام روسیه به ایران بود که اگر بخواهد بدون نظر و همراهی روس ها با اروپا و امریکا به توافق رسیده و منافع انرژی این کشور را با خطر مواجه کند ، باید این را بداند که رئیس جمهور آمریکا بعد از بایدن، بایدنی که حسب نظر سنجی ها محبوبیتی در انتخاب دور دوم ندارد و این می تواند به تکرار بد عهدی آمریکا در خروج از برجام شود و در این صورت نه تنها روسیه دیگر شریک سیاسی استراتژیک برای ایران در وتو قطعنامه های ضد ایرانی نخواهد بود بلکه چین را نیز همراه خود خواهد کرد، قطعنامه هایی که می تواند پرونده ایران شورای امنیت بکشاند.به جد معتقدم آبی از برجام برای ما گرم نخواهد شد و ما در چند راهه تصمیم های سرنوشت ساز هستیم. افسوس که هشت سال تمام پشت درهای برجام در جا زدیم و فرصت ها را از دست دادیم.

• چاره کار چیست

با دلایلی که تشریح کردم ، بحران اوکراین و بحران انرژی گاز وزن کشی های سیاسی اقتصادی اروپا آمریکا با روسیه است و کش و قوس آنها می تواند سرنوشت برجام را در ترمینال اوکراین متوقف کند و تضارب و تعارض آنها برای ما فرصتی نمی تواند داشته باشد، حتی اگر این تعارضات نیز نبود آمریکا و اروپا به برجام برنمی گشتند و بر نمی گردند.

چاره کار ، کاربست هویت مقاومت ملی و با توزیع عدالت اجتماعی و مبارزه بی امان با شبکه های رانتیر و مافیای سرمایه سالاری است، مافیایی که در سایه دولت لیبرال روحانی، سرمایه هایی چون اعتماد ، امید مردم و کار آمدی نظام را به شدت تخریب کرد ، چاره راه ترمیم این ها است.